Göl İnsanları

Yapıt Hakkında

Kitabın ilk ve ikinci (1958) baskısında konularını Çankırı ve dolaylarından alan dört uzun hikâye vardı. Kitaba adını veren ilk hikâyede Şerif Kaptan’ın emrinde Karadeniz’den Terkos gölü kenarına merkeplerle çakıl taşıyan işçilerin hayatı anlatılıyor. Şerif Kaptan’ın, işçilerden on iki yaşlarındaki akrabası Salih’i kötü yolda kullandığını anlayan Hamdi, çocuğu baba evine götürür. Kaptan, üç gün sonra tekrar geldiğinde durumu öğrenince kızar ve Hamdi, birikmiş gündeliklerini zorla alarak işini bırakır. Öteki işçiler de aynı şeyi yapmak isteyince Hamdi patronun işçisiz ve müşkül durumda kalacağını düşünerek, gitmeyeceğini söyler; fakat arkadaşları uyuyunca, kararını uygular. Hamdi’nin peşinden Kaptan, karanlığa iki kurşun sıkarsa da, Hamdi bunu önceden bildiği için, başka yoldan gitmiştir. İkinci hikâyede Çoban Ali, yıllar sonra ağası Rıza Bey’e ortakçı olacak, Bey’in para yardımıyla komşu köyden Fatma ile de evlenecektir. Fatma’nın babası, kızını daha fazla başlık veren birine vermeye kalkınca, Rıza Bey’in küçük oğlu Hüseyin, Fatma’yı Çoban Ali için kaçırır, ikisinin evlenmesini sağlar. Gelin-Kadın Oyunu hikâyesinde Sultan, kendisini kaçıran Sıtkı’nın hapse girmesi üzerine hiç sevemediği Hâfız Murad’a verilir; bu arada marangoz Halil’le sevişirken yakalanır, fena dövülür, bir iki yıl sonra da kocası ölür. Üç yıllık hapisten çıkan Sıtkı’nın, gene peşine düşmesi üzerine, kendisini Kızılcahamam’a teyzesine götürmesi için, Ağa’nın oğlu Remzi’ye sığınırsa da, ona bu işte çocukluk arkadaşı Bekir yardım eder. Uzun ve zahmetli bir yolculuk sonunda Sultan, teyzesine iletilmiş, kurtulmuştur. Bekir geri döner. Sultan’la Bekir, biri sekiz, biri on yaşındayken samanlıkta gelin-kadın oynarlardı. Kitabın en başarılı ve çekingen duyarlıkları ustalıkla yansıtan hikâyesinin kahramanı Arabacı, Çerkeş’ten Suhizarı’na kaçak tahta yüklemeye giden, yirmi beş yaşlarında, üç aydır nişanlı ve evlenmek üzere, bir delikanlıdır. Yolda iki köylü kadını alır arabasına. Kadınlar iki dul kardeştirler; birinin köydeki kızı Arabacı için biçilmiş kaftandır. Arabacı, kadınların soruşturmalarını ve ümitlerini destekleyerek, bir gece onların evinde kalır; ertesi gün de kadınların işlerine yardım eder; yatsı okunurken, söz kesmek için dönüp geleceği vaadiyle köyden ayrılır. Şoseyi görür görmez, yabancı bir yerden evine dönmüş gibi ferahlamıştır.

Kemal Tahir, kitabın üçüncü baskısına (1969) dört hikâye daha ekledi. Bunlardan ilki Nam Uğruna’da olay, on üç yılda ancak tamamlanmış bir baraj çevresinde oluşur. Amerikan Elçisi’nin, Bayındırlık Bakanı ve Vali’nin katıldığı açılış töreninde müteahhit Şaban Bey’in, havuza düşen oğlunu Topal Musa Çavuş kurtarır ve günün kahramanı olur. Fakat şöhret delisi olduğu için, gazetelerde asıl adının ve hapishanede zincirlerle bağlı çekilmiş bir resminin basılmasını isteyince bir hapishane kaçağı olduğu anlaşılır, tekrar hapse girer. Kondurma Siyaseti hikâyesinde Tamzara, Dersim’e askerlik arkadaşı Haydo’nun yanına gider, sürü kaçakçılığıyla biraz para yapar, evlenmek üzeredir; bir isyan dolayısıyla Kürt aşireti Rumeli’ye sürülürken Tamzara, aşiretle Trabzon’a kadar gelir, orada kalır. Sürüleri için gerekli ot, aşiretin Trabzon’dan gemiye bindirilmesinden ancak on beş yirmi gün sonra gelmiştir. Hikâyenin devamı, bu bir vapur yükü ot yüzünden karşılaşılan zorlukları ve çevrilen dolapları anlatıyor. Bir Kodoşluk Hikâyesi, Binbir Gece Masalları’ndan halk hikâyesine bir aktarma denemesidir: Hind padişahının oğulları Şehriyar ile Kutluyar’ın maceralarını nakleder. Son hikâye Fermanlı Hoca’da Çorumlu Uzun İmam, bir tren yolculuğunda kompartıman arkadaşlarına, Hak yolunda erdiği mertebeleri ve sonunda nasıl Sultan Hamid’in fermanlı hocası olduğunu açıklar; yazar aynı hikâyeyi bir kere de Erzincan’lı Köse İmam’dan dinlemiştir.

Kaynak: Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü / Behçet Necatigil