To Be Or Not To Be

Varşova 1939. Polonya’nın Nazi birliklerince işgalinin hemen öncesi. Bir tiyatroda Hitler karşıtı bir oyunun provaları sürmektedir. Ne ki oyun, Dışişleri Bakanlığının politik-diplomatik bir skandaldan kaçınması nedeni ile yasaklanır. Bu durumda „Hamlet“ yeniden programa alınır. Tiyatronun sanat yönetmeni Tura, her gece sahnede Hamlet’in ünlü “Yaşamak mı, yoksa ölmek mi” tiradını oynarken; kuliste de karısı ile genç bir havacı teğmen arasında bir flört başgösterir. Almanların Polonya’yı işgali üzerine tiyatro kapanır. İşsiz kalan oyuncular, havacı teğmen aracılığı ile önemli bir bilgiye ulaşırlar. Bir Alman casusu, Polonya’daki tüm direniş hareketini ele verecek bir listeyi Nazilere iletmek üzere Varşova’ya getirmiştir. Casusun her ne pahasına olursa olsun engellenmesi gerekmektedir.

Oyuncular, bunu engellemek üzere harekete geçerler. Provasını yaptıkları oyun sayesinde, akıl almaz bir cesaretle, Nazilerin kılığına girer ve zaman zaman umutsuzlaşan ve gitgide çetrefilleşen bir savaşı sürdürürler. Sahnedeki dekor Gestapo karargâhına, tiyatro kostümleri üniformaya, oyuncular da yurtsever direnişçilere dönüşmüşlerdir. Cesaret, fantazi ve yetenek sayesinde, tekrar tekrar felaketin sınırından dönüp; direnişçilerin listesinin Nazilerin eline geçmesini engellerler.

Çevirmenin notları :

Oyuna kaynaklık eden yapıt, Macar yazar Melchior Lengyel’in romanıdır. Bu romandan Ernst Lubitsch’in 1942 yılında çevirdiği siyah-beyaz kült filmde, Jack Benny ve Carole Lombard oynamışlardı. Daha sonra 1983’te Alan Johnson tarafından yeniden çevrilen bir filmde ise Mel Brooks ve Anne Bancroft başrolleri paylaşmışlardı.

Benim daha önce Türkçe’ye çevirdiğim ve Ankara Devlet Tiyatrosunda sahnelediğim sahne uyarlaması Jan Mendell’e aitti. Ne ki daha sonra telif sorunları, bu oyunun Almanya dışında oynanmasına izin vermedi ve Türkiye’de oynanamaz oldu. Telif hakkı sahipleri, tüm dünyada Nick Whitby’nin uyarlamasının oynanmasını şart koştu. Bu olağanüstü yapıtın yasal gerekliliklere uyan yeni uyarlamasını da Türkçe’ye kazandırmaktan kendimi alamadım. Oyun Türkçe’de yine aynı adı taşıyor: “Yaşamak mı, yoksa ölmek mi”. Olağanüstü bir traji-komik örneği…

Sahnelendiği Tiyatrolar

İBB Şehir tiyatroları, İstanbul (2023-2024)

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Kocaeli (2022-2023; 2023-2024)