War of the Worlds

Orson Welles’in tasarladığı, yapımcılığını, yönetmenliğini ve başrolünü üstlendiği CBS Radyo’da 30 Ekim 1938’de yayınlanan H.G. Wells, Dünyalar Savaşı radyo uyarlaması.

Eser bugüne dek 175 tiyatro topluluğu tarafından sahnelenmiştir. Bazı topluluklar radyo tiyatrosunu canlandırırken, bazıları ise etkiyi artırmak üzere daha alternatif sahnelemeleri tercih etmişlerdir. Eserin müzikal uyarlaması da yapılmıştır.
H.G. Wells’in dünyanın Marslılar tarafından istilasını konu alan bilim kurgu romanı yazıldıktan 40 yıl sonra Orson Welles ve Howard E. Koch tarafından 1938 yılında radyoya uyarlanır ve radyosunu geç açıp dinlediğinin radyo tiyatrosu olduğunu anlamayan halk paniğe kapılır. Ve bu olay unutulmaz bir kara mizah örneği olarak tarihe geçer.1938 yılında bir akşamüstü CBS Dünyalar Savaşı’nı yayınlamaktadır. CBS’nin yayını sürerken, NBC kötü bir kahve markasının reklamını girer ve yaklaşık 6 milyon dinleyici bir anda kanal değiştirir ve (yeryüzüne gelen Marslıların tuhaf araçlarından indikleri sırada) CBS radyo dinlemeye geçer. Başını kaçırdıklarından dinlediklerinin bir radyo oyunu anlayamayan insanlar bir anda paniğe kapılır. Korkunç bir panik dalgası birden ABD’yi sarar, polis CBS stüdyolarını kuşatır, sokakları çılgın bir kalabalık dalgası kaplar. Amerika sokakları yüzbinlerce kişilik yoğun bir göçe tanıklık eder.

Orson Welles, Dünyalar Savaşı’nı CBS (Columbia Broadcasting System) radyoda “Mercury Theatre on the Air” (Mercury Tiyatrosundan canlı yayın) programında 30 Ekim 1938’de cadılar bayramı özel programı olarak yayınlar. Orson Welles ile birlikte Mercury Tiyatrosu’ndan Paul Stewart ve John Houseman, oyunu birçok kez prova ederler, paniğe kapılmış kalabalıkların gürültüsü, silah sesleri, bağrışma ve çığlıklar gibi ses efektlerini de ekledikten sonra, 30 Ekim 1938 gecesi yayına girerler. Başlangıçta yayının, Orson Welles ile Mercury Tiyatro grubunun “Dünyalar Savaşı” eserini sunduğu ifade edilir ve Dünya’mızın insandan çok daha yüksek zekâya sahip yaratıklar tarafından izlendiğini söyleyen Orson Welles’in sesiyle yayın devam eder. Ancak arada, yayın kesilerek hava durumu haberleri, Ramon Raquella Orkestrası’nın müzik dinletisi verilmeye başlanır. Bu aşamada ortalığı telaşa verecek bir şey yoktur. Ama istenilen hava kurnazca yaratılmaktadır. Radyolarını programın başında açmış olan dinleyiciler, bir radyo tiyatrosu dinlediklerini unutacak duruma getirilir. Büyük bir çoğunluk ise açılıştan sonra yetiştikleri için dinlediklerinin bir radyo tiyatrosu olduğunu fark edemez.

New Jersey’de başlayan Marslı istilası giderek yayılırken, ölüm-yaralanma haberleri, hükümet yetkilileri ve Amerikan Başkanı’nın uyarı mesajları, görgü tanıklarıyla yapılan konuşmalar, başta Orson Welles olmak üzere diğer aktörlerin de başarılı performansıyla birleşince durumu gerçek sanan dinleyiciler arasında panik başlar. Kiliselere sığınan, intihara kalkışan, Marslıların ilk indikleri yer olduğu söylenen New Jersey’den kaçmak için yolları arabalarla dolduran, otobüs terminalleri ve taksi duraklarına akın eden insanlar, söylentilerle korkunun tırmanmasına zemin hazırlar.

Programı sonuna kadar bekleyenler bunun bir radyo tiyatrosu olduğunu anlayarak rahatlarken, Marslıları gerçekten gördüklerini iddia eden insanlar vardır. Santrallerin kilitlendiği, askeri teyakkuza da geçildiği herkesin panik yaşadığı sırada Orson Welles’in programını sona erdirmekte olduğu CBS stüdyolarında panikten eser yoktur. Radyoya yağan telefonlar olur. Ancak bunlar “kaçık” dinleyiciler sanılarak ciddiye alınmaz. Oyunun sonlarına doğru stüdyoya gelen iki polis ise yayının bir radyo tiyatrosu olduğunu görünce yaşanan paniği göz ardı ederek seyretmeye koyulurlar. Orson Welles’i genç yaşta üne kavuşturan, Amerika’yı paniğe uğratan bu radyo tiyatrosu ertesi gün gazetelerin manşetlerinde yer alır. Orson Welles, sorumsuzlukla suçlanırken CBS Radyosu aleyhine tazminat davaları açılır. Bu olay ise sonraki dönemde sinema ve dizilerde benzer konuların işlenmesinde etkili oldu.

Programı daha sonradan tesadüfen açanlar başını kaçırdıklarından radyo tiyatrosu olduğunu duymadıkları için gerçek olduğunu sanmış. Dinlediklerini ciddi bir haber bülteni sandıkları için büyük bir panik ve korku ile kendilerini sokaklara atmış. Kimileri erzak almak için, kimileri uzaklara kaçmak için sokaklara fırlarken, uzaylılar tarafından öldürülmek yerine intihar etmeyi düşünenlerden günah çıkarmak için papaza koşanlara kadar pek çok olay yaşanmış. Gelen telefonlar üzerine yayını kesmek zorunda kalan Davidson radyoda duyduklarının gerçeği yansıtmadığını ve herşeyin tamamıyla kurmaca olduğunu duyurmuş. Ancak bu noktada artık çok geç olduğundan, insanlar çoktan evlerini terk etmiş, polis radyo binasına baskın yapmıştır. Haberleşme kanalları günümüzdeki gibi yaygın ve çeşitli olmadığından gerçek anlaşılana kadar geçen sürecin bilançosu ağır olur. Can ve mal kayıpları yaşanmıştır. Ve maddi ve manevi kayıplar yaşayan izleyiciler radyoya tazminat davası açarlar ancak radyo tiyatrosu anonsu yapılarak yayınlandığından radyonun lehine sonuçlanır.

Oyun başlarda ciddi bir tartışma havasında başlıyor. Sunucu soruyor Profesör cevaplıyor. Arada müzikler yayınlanıyor. Ardından programa bağlanan muhabir marslıların istilasını bildiriyor. Sürekli yayına bağlanan muhabirler, polis sirenleri, patlayan bombalar, canlı yayın yapan muhabirlerin ölmesi derken işler çığırından çıkıyor ve halk sokaklara dökülüyor. Orson Welles’in projesi olarak Howar Koch tarafından uyarlanan H.G. Wells’in “Dünyalar Savaşı“ adlı bilim kurgu romanı 1898’de yazılmış ve aradan geçen zamanda unutulmuş. Bu yüzden pek fazla bilinmiyormuş. Oyunun yayınlanmasının ardından halkın paniğe kapılması sonucu Orson Welles’e çeşitli davalar açılmış ancak hepsini kazanmıştır. Çünkü oyunun başında ve sonunda radyo tiyatrosu olduğu söylenmiştir.